قوم گرایی و تعصب در اسلام

*قوم گرایی» مفهومی نزدیک به نژادپرستی» دارد. قوم گراییِ ناپسند، قوم گرایی ای است که به خاطر آن، حق نادیده گرفته شود و الا ناپسند نخواهد بود. هنگامی که از پیامبر اکرم(ص) از قوم گراییِ [مذموم] پرسیدند، فرمود:
أن تُعینَ قَومَک عَلَی الظُّلمِ؛ (سنن أبی داوود، ج 4، ص 331، ح 5119)
آن است که قوم و قبیله ی خود را در راه ستم یاری رسانی.

از امام زین العابدین(ع) نیز در مورد قوم گراییِ [مذموم] پرسیدند. فرمود:
العَصَبِیةُ الّتی یأثَمُ عَلَیها صاحِبُها أن یرَی الرَّجُلُ شِرارَ قَومِهِ خَیرا مِن خِیارِ قَومٍ آخَرینَ، و لَیسَ مِنَ العَصَبِیةِ أن یحِبَّ الرَّجُلُ قَومَهُ، و لکن مِنَ العَصَبِیةِ أن یعینَ قَومَهُ عَلَی الظُّلمِ؛ (الکافی، ج 2، ص 308، ح 7)
تعصّبی که صاحبش به سبب آن گناه کار می‏باشد، این است که آدمی بدهای قوم خود را از نیکانِ‏ قومی دیگر بهتر بداند. کسی که قوم و مردم خود را دوست داشته باشد، قوم گرایی نیست؛ بلکه کمک کردن به قوم خود بر ستم، قوم گرایی است.

احادیثی در سرزنش قوم گرایی
ـ پیامبر خدا(ص): لَیسَ مِنّا مَن دَعا إلی عَصَبِیةٍ، و لَیسَ مِنّا مَن قاتَلَ (عَلی) عَصَبِیةٍ، و لَیسَ مِنّا مَن ماتَ عَلی عَصَبِیةٍ؛ (سنن أبی داوود، ج 4، ص 332، ح 5121)
از ما نیست کسی که به قوم گرایی دعوت کند و یا در این راه بجنگد و یا با چنین تفکری از دنیا برود.

ـ پیامبر خدا(ص): منَ کانَ فی قَلبِهِ حَبَّةٌ مِن خَردَلٍ مِن عَصَبِیةٍ بَعَثَهُ اللّهُ یومَ القِیامَةِ مَعَ أعرابِ الجاهِلِیةِ؛ (الکافی، ج 2، ص 308، ح 3)
هر کس در دلش به اندازه ی دانه ی خردلی قوم گرایی باشد، خداوند در روز قیامت او را با اعراب جاهلی برانگیزد.

ـ پیامبر خدا(ص): مَن تَعَصَّبَ أو تُعُصِّبَ لَهُ فقَد خَلَعَ رِبْقَ الإیمانِ مِن عُنُقِهِ؛ (الکافی، ج 2، ص 308، ح 2)
کسی که تعصّب بورزد یا برایش تعصّب ورزیده شود، حلقه ی ایمان را از گردن خویش باز کرده است.

ـ الإمامُ علی(ع): إنَّ اللّهَ یعَذِّبُ السِّتَّةَ بِالسِّتَّةِ: العَرَبَ بِالعَصَبِیةِ، و الدَّهاقینَ بِالکبرِ .؛ (الکافی، ج 8، ص 162، ح 170)
خداوند شش گروه را به سبب شش خصلت عذاب می‏کند: عرب را به سبب قوم گرایی و ملّاکان را به سبب تکبّر .

ـ الإمامُ الصّادقُ(ع): مَن تَعَصَّبَ عَصَّبَهُ اللّهُ عزَّ و جلَّ بِعِصابَةٍ مِن نارٍ؛ (ثواب الأعمال، ص 263، ح 3)
خداوند عزّ و جلّ دستاری از آتش بر سر قوم گرا ببندد.

قوم گرایی پسندیده‏
ـ پیامبر خدا(ص): خَیرُکمُ المُدافِعُ عَن عَشیرَتِهِ ما لَم یأثَمْ؛ (سنن أبی داوود، ج 4، ص 332، ح 5120)
بهترین شما کسی است که از عشیره ی خود دفاع کند، به شرط آن که با این کار مرتکب گناهی نشود.

ـ الإمامُ علی(ع): إن کنتُم لا مَحالَةَ مُتَعَصِّبینَ فتَعَصَّبوا لِنُصرَةِ الحَقِّ و إغاثَةِ المَلهوفِ؛ (غرر الحکم، 3738)
اگر ناگزیر از داشتن تعصب هستید، در راه یاری حق و کمک به ستمدیده تعصّب نشان دهید.

ـ امام زین العابدین(ع): لَم یدخُلِ الجَنَّةَ حَمِیةٌ غَیرُ حَمِیةِ حَمزَةَ بنِ عَبدِ المُطَّلِبِ و ذلک حینَ أسلَمَ غَضَبا لِلنَّبِی(ص) فی حَدیثِ السَّلا الّذی القِی عَلَی النَّبِی(ص)؛ (الکافی، ج 2، ص 308، ح 5)
هیچ تعصّبی به‏ بهشت نرفت، مگر تعصّب حمزة بن عبد المطلب، که به سبب شکمبه‏ای که بر سر پیامبر(ص) انداخته شد به خشم آمد و مسلمان شد.